ربیع الااول،سومین ماه از ماه های قمری واز ماههای مهم و سرنوشت ساز و تاریخی جهان اسلام به ویژه شیعیان است.
ماه ربیع الاول و ربیع الثانی بهار عربهاست: ربیع در لغت از ریشه ر ب ع به معنای بهار و خوش و خرم است. ازسالیان دراز، این ماهها را به علت خوش یمن بودن به این نامها که به معنی بهار است، نامیده‏ اند.
حوادث و رویدادهای مهمی در این ماه به وقوع پیوست كه سرنوشت بشریت را دگرگون ساخت، بدین جهت از جایگاه مهم و ویژه‏ای برخوردار است و مسلمانان عالم همیشه آن را با دیدگاه خاصی می‏نگرند.
اینک پس از دو ماه که دل‌هایمان را به عطر حسینی، زینبی، حسنی، نبوی و رضوی معطر کردیم، به استقبال ماهی می‌رویم که در آن سالروز آغاز امامت حضرت مهدی(عج) را جشن خواهیم گرفت و از خداوند تبارک و تعالی تعجیل در ظهور حجتش را بخواهیم، به امید روزی که بهار ماه‌ها اتفاق افتد.
ماه ربیع الاول آمیخته با خاطره غم انگیزی چون شهادت امام حسن عسکرى(ع) و مطابق روایت معروف، ماه میلاد مبارک پیامبر گرامى اسلام(ص) و حضرت صادق(ع)، هجرت پیامبر اکرم(ص) از مكه به مدینه، آغاز امامت پربرکت حضرت بقیة اللّه(عج) و ماه رخداد واقعه عظیم «لیلة المبیت» است و در مجموع از ماه‌هاى بسیار پربرکت و پرخاطره‌ای است که سزاوار است، همه علاقه‌مندان مکتب اهل بیت(ع) آن را ارج نهند و گرامى بدارند.
اسامی تمامی ماه های عربی با توجه به شرایط فصلی است ومعنی هرماه در بطن و متن همان ماه مشخص است مثلا:
شوال از ریشه ش و ل و به معنای زیاد شدن و برداشته شدن است. این ماه، ماه جفت گیری شتران، زیاد شدن شیر شتران آبستن، ماه قطار کردن شتران به جهت سفر است. شمبلت به زبان سامی مندایی به معنای ماه کاسته شدن گرماست.
ذی القعده ماه نشستن و دست کشیدن از جنگ و خونریزی است.
دی حجه ماه زیارت و طواف نمودن کعبه است که از زمان حضرت ابراهیم مرسوم بوده و برای عربها نه تنها ماه زیارت کعبه که ماه رونق گرفتن کسب و تجارت بوده است.
محرم از ریشه ح ر م به معنای حرام شده است و در این ماه قتال بر مردم حرام بوده است. لازم به ذکر است ماه محرم و صفر را به دلیل خالی شدن مکه بعد از مراسم حج یا به دلیل این که این ماه اوج سرما و زمستان بوده و هیچ محصولی در آن موقع برداشت نمی شده است، صفران یا صفر اول و صفر دوم می گفتند.
صفر به معنای خالی شدن مکه بعد از مراسم حج یا خالی بودن زمین از محصول است
حال یک سوال پیش می آید: چرا عربها با این همه حساسیتی که روی اسامی و معانی دارند، رابطه ای بین ربیع الاول و ربیع الثانی آنها با بهار نیست؟ و چرا این دو ماه در طول سال گردش دارند؟
علامه سید محمد حسین تهرانی در رساله نوین قسمت دوم تفسیر انما النسی زیاده للکفر نکات ارزشمندی مطرح کرده اند که به آنها اشاره می کنیم:
«سال قمری مثل سال شمسی (که هر چهار سال یکی از سالهایش به جای 365 روز 366 روز دارد و آن سال را سال کبیسه می گویند) هر سه سال یكبار یك ماه سیزدهم داشته که به آن نسی می گفتند. با داشتن این ماه ده روز كمبود سال قمری نسبت به سال شمسی جبران می شد و ماه های قمری همیشه با معانی خودشون تطابق داشتند و مثل الان در طول سال نمی چرخیدند.
اما در سال ده هجری در سوره توبه آیات 36 و 37 این مطلب نازل می شود که تعداد ماه های یک سال همیشه 12 ماه است و از آن تاریخ به بعد ماه سیزدهم حذف شد و در نتیجه ماه های قمری در طول سال شروع به چرخیدن کرد.
آیاتی که به آن استناد شده است این دو آیه هستند:
إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِندَ اللّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْراً فِی كِتَابِ اللّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَات وَالأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِكَ الدِّینُ الْقَيِّمُ فَلاَ تَظْلِمُواْ فِیهِنَّ أَنفُسَكُمْ وَقَاتِلُواْ الْمُشْرِكِینَ كَآفَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَآفَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ * إِنَّمَا النَّسِیءُ زِيَادَةٌ فِی الْكُفْرِ يُضَلُّ بِهِ الَّذِینَ كَفَرُواْ يُحِلِّونَهُ عَاماً وَيُحَرِّمُونَهُ عَاماً لِّيُوَاطِؤُواْ عِدَّةَ مَا حَرَّمَ اللّهُ فَيُحِلُّواْ مَا حَرَّمَ اللّهُ زُيِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمَالِهِمْ وَاللّهُ لاَ يَهْدِی الْقَوْمَ الْكَافِرِین*

تعداد ماه‏ها نزد خداوند در كتاب الهى، از آن روز كه آسمانها و زمین را آفریده، دوازده ماه است؛ كه چهار ماه از آن، ماه حرام است و جنگ در آن ممنوع مى‏باشد. این، آیین ثابت و پابرجاى الهى است. بنابر این، در این ماه‏ها به خود ستم نكنید و از هرگونه خونریزى بپرهیزید و به هنگام نبرد با مشركان، دسته جمعى پیكار كنید، همان گونه كه آنها دسته جمعى با شما پیكار مى‏كنند و بدانید خداوند با پرهیزگاران است. نسى‏ء (جا به جا كردن و تاخیر ماه‏هاى حرام)، افزایشى در كفر مشركان است كه با آن، كافران گمراه مى‏شوند. یك سال، آن را حلال، و سال دیگر آن را حرام مى كنند، تا به مقدار ماه‏هایى كه خداوند تحریم كرده بشود (و عدد چهار ماه، به پندارشان تكمیل گردد. به این ترتیب، آنچه را خدا حرام كرده، حلال بشمرند. اعمال زشتشان در نظرشان زیبا جلوه داده شده و خداوند جمعیت كافران را هدایت نمى‏كند.»
چرا ربیع ؟
ربیع الاول ،بهار ماه های دوازده گانه است؛ چون ولادت رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم در این ماه اتّفاق افتاده است ... ( المراقبات . ص 71 ) .
ربیع الاول بهار حقیقی وحقوقی مذهب تشیع است چرا که در این ماه پس از 250سال توهین و جسارت به حضرات معصومین و ائمه هدی(ع)،آغاز ولایت وحکمرانی حضرت بقیه اله بر گستره ی هستی در پس پرده غیبت است.
ربیع الاول بهار تاریخ اسلام است چراکه هجرت رسول مدنی از مکه به مدینه درشب اول این ماه اتفاق افتاده وسرنوشت تاریخ را به خود اختصاص داده است.
ربیع بهار معنوی است برای اسلام وشیعه.بهار دگرگونی اندیشه وشکوفایی ایمان وعقیده هر انسان مومن و متقی است.

وقایع و رویدادهای ربیع الاول:
بدین منظور در این مقال تنها به چند رویداد خاطره‏انگیز و شادی آفرین در صدر اسلام و تاریخ پرافتخار تشيّع اشاره می‏كنیم و آن‏ها عبارت اند از :
1 ـ میلاد فرخنده پیامبر اسلام(ص).(17 ربیع الاول نخستین سال عام الفیل ـ 53 سال پیش از هجرت ـ)
2ـ ازدواج حضرت محمد(ص) با حضرت خدیجه(س).( 10 ربیع الاول سال 25 عام الفیل ـ 28 سال پیش از هجرت ـ)
3ـ هجرت سرنوشت ساز رسول خدا(ص). (اوّل ربیع الاوّل نخستین سال هجری قمری)
4ـ نزول آیه جان نثاری در شأن امام علی(ع). (اول ربیع الاول نخستین سال هجری قمری)
5ـ میلاد مسعود امام جعفر صادق(ع). (17 ربیع الاول سال 83 هجری قمری)


کوتاه درباره رویدادهای ربیع الاول
شب اول: :
این شب به نام «لیلة المبیت» مزین است، در این شب یک حادثه مهم تاریخى واقع شده است؛ در سال سیزدهم بعثت، رسول خدا(ص) از مکه به قصد هجرت به سوى مدینه، از شهر خارج شد و در «غار ثور» پنهان گردید و امیرمؤمنان حضرت على(ع) براى اغفال دشمنان، فداکارانه در بستر آن حضرت خوابید و مشرکان قریش که خانه رسول خدا(ص) را محاصره کرده بودند، به گمان آن که ایشان در بستر آرمیده است، تا صبح منتظر ماندند و چون صبحگاهان با شمشیرهاى برهنه به منزل آن حضرت هجوم بردند تا رسول اللّه(ص) را بکشند، حضرت على (ع) را دیدند که از آن بستر برخاست، بدین ترتیب، پیامبر گرامی اسلام(ص) در فرصتى مناسب خود را از چنگال مشرکان قریش نجات داد و امام علی(ع) نیز با این فداکارى، عشق، علاقه و برادرى خود را نسبت به ایشان نشان داد؛ این در حالى بود که هر زمان ممکن بود کسى را که در آن بستر خوابیده بود به قتل برسانند. .
بنابراین آیه شریفه «وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یشْرِى نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ وَ اللّهُ رَئُوفٌ بِالْعِبادِ; (سوره بقره، آیه 207) بعضى از مردمِ (با ایمان و فداکار) جان خود را در برابر خشنودى خدا مى فروشند; و خداوند نسبت به بندگان مهربان است» در حق امیرالمومنین (ع) نازل شد.
روز هشتم:
در روز هشتم این ماه در سال 206 هجری قمری، شهادت امام حسن عسکرى(ع) طبق روایتى واقع شده است و از همان روز، امامت حضرت صاحب الزمان، حجه بن الحسن ـ عجل الله تعالى فرجه الشریف ـ آغاز گردید.

روز دهم:
روز ازدواج رسول خدا (ص) با حضرت خدیجه کبرى(ع) است به همین مناسبت روزه این روز به عنوان شکرگزارى مستحب شمرده شده است.

روز دوازدهم:
این روز مطابق نظر مرحوم شیخ کلینى و مسعودى و همچنین مشهور میان اهل سنت، روز ولادت با سعادت نبى مکرم اسلام حضرت محمد (ص) است.
همچنین در این روز، رسول خدا (ص) بعد از 12 روز که مسیر راه میان مکه و مدینه را پیمودند وارد مدینه شدند و نیز روز انقراض دولت بنى مروان در سال 132 هجری قمری است.

روز چهاردهم:
در سال 64 هجری قمری در چنین روزى، یزید بن معاویه به هلاکت رسید.
وى پس از سه سال و نه ماه خلافت که همراه با جنایات عظیمى بود - که مهمترین آن واقعه کربلا و شهادت حضرت ابى عبداللّه الحسین (ع) و یارانشان است - در سن سى و هفت سالگى در منطقه «حوران» زندگیش به پایان رسید; جنازه اش را در دمشق دفن کردند، ولى اکنون اثرى از آن نیست.

شب هفدهم:
طبق روایات مشهور شیعه، شب ولادت حضرت خاتم الانبیاء رسول معظم اسلام (ص) است و شب بسیار مبارکى است.
همچنین یکسال قبل از هجرت رسول خدا (ص)، در چنین شبى معراج آن حضرت صورت گرفت.

روز هفدهم
همان گونه که گفتیم مشهور میان علماى امامیه آن است که روز هفدهم ربیع الاول، روز ولادت با سعادت رسول خدا حضرت محمد بن عبداللّه (ص) است و معروف آن است که ولادتشان در مکه معظمه، واقع شده است و زمان ولادت آن حضرت هنگام طلوع فجر، روز جمعه، سال عام الفیل بوده است. (عام الفیل سالى است که ابرهه با لشکرش که بر فیل سوار بودند به قصد تخریب کعبه آمد، ولى همگى نابود شدند و پیامبر مكرم اسلام در همان سالی به دنیا آمدند كه این رخداد به وقوع پیوست).
همچنین در چنین روزى در سال 83 هجرى قمرى، ولادت امام صادق (ع) واقع شده است و از این جهت نیز بر اهمیت این روز افزوده شده است.


منابع:
مفاتیح الجنان(شیخ عباس قمی)
سایت تبیان